Gokken is van alle tijden. Ook in de middeleeuwen was het een populair tijdverdrijf dat diep geworteld was in de samenleving. Maar hoe zag gokken eruit in de middeleeuwen, toen het leven zich grotendeels binnen de muren van kastelen en steden afspeelde? Laten we eens kijken naar de oorsprong van middeleeuws gokken, de meest populaire kansspelen van die tijd en de risico’s en beloningen van het gokken in de middeleeuwen.
De oorsprong van gokken: voorgangers van middeleeuws gokken
Gokken was al populair in de oudheid. Zowel in het Romeinse Rijk als in het Oude Griekenland deden mensen aan allerlei vormen van gokken. Dobbelspellen, kaartspellen, weddenschappen op gladiatorengevechten: het maakte allemaal deel uit van het leven in die tijd. Deze oudheid was dan ook een belangrijke voorganger van het gokken in de middeleeuwen.
Toen het christendom opkwam in de vroege middeleeuwen, werd gokken als zondig gezien. De kerk verbood allerlei vormen van gokspelen. Maar vanaf de 11e eeuw werd de samenleving toleranter en nam gokken weer in populariteit toe. Ridders en edelen begonnen weer openlijk te dobbelen en weddenschappen af te sluiten. Zo ontstond er langzaamaan een middeleeuwse gokcultuur.
Kansspelen: de populairste middeleeuwse gokspelen
Er waren allerlei kansspelen en gokspelen populair in de middeleeuwen. Dobbelspellen met dobbelstenen van been of ivoor waren heel gewild. Ook waren er speciale dobbelspelborden waarop met schijven geworpen werd. Daarnaast waren er kaart- en bordspellen zoals shovegroat, een soort backgammon.
Andere populaire middeleeuwse gokspelen waren:
- Ridderspelen als quintain, een spel waarbij ridders probeerden met hun lans een draaiende schijf te raken. Hier kon op gewed worden.
- Behendigheidsspelen als kogel werpen of boogschieten waarop inzetten geplaatst werden.
- Dobbelspelen met speciaal gemarkeerde teerlingen in herbergen en taveernes.
- Weddenschappen op hanengevechten, een bloedige volkssport.
- Weddenschappen op riddertoernooien en steekspelen tussen edelen.
Gokken maakte dus deel uit van zowel het volksvermaak als de riddercultuur in de middeleeuwen. Van laag tot hoog werd er driftig gegokt en gewed.
De rol van gokken in de middeleeuwse samenleving
Gokken vervulde verschillende rollen in de middeleeuwse samenleving:
- Het was een populaire vrijetijdsbesteding en tijdverdrijf. Op kermissen en markten werd druk gegokt.
- Het diende als een sociale activiteit. Samen dobbelen of kaarten versterkte de onderlinge band.
- Voor ridders en edelen was gokken een bezigheid die hoorde bij hun levensstijl. Weddenschappen werden afgesloten als een vorm van machtsvertoon.
- Gokken was een manier om snel rijk te worden, door een fortuinlijke dobbelsteenworp.
- Maar gokken zorgde er ook voor dat mensen in de schulden raakten of hun bezittingen verloren.
Kortom, gokken drukte een stempel op het middeleeuwse leven, als hobby, statussymbool en soms bron van problemen.
De hoge inzetten van middeleeuws gokken
Er werd soms om heel hoge inzetten en sommen geld gegokt in de middeleeuwen. Vooral onder edelen en ridders kon het er heel wild aan toe gaan. Er werd gokt om landgoederen, kastelen, paarden en zelfs echtgenotes. De inzetten liepen vaak in de duizenden guldens, enorme bedragen in die tijd.
De Franse koning Lodewijk X bijvoorbeeld verwedde en verloor met dobbelen verschillende castella en stukken grond in een nacht tijd. Ook Richard Leeuwenhart was berucht om zijn gokverslaving. Hij zou een kasteel verwed hebben aan de Duitse keizer.
Voor gewone mannen lag de inzet van gokspelen lager, maar kon het verlies van een weddenschap nog steeds dramatische gevolgen hebben. Velen gingen ten onder aan hun gokschulden of moesten hun bezit verkopen om schuldeisers terug te betalen. De hoge inzetten maakten middeleeuws gokken tot een riskante bezigheid.
De verschillende vormen van middeleeuws gokken
Er waren grofweg drie vormen van gokken populair in de middeleeuwen:
- Spelen van geluk, zoals dobbelspelen, waarvan de uitkomst puur van het toeval afhing. Hier werd het meest op ingezet.
- Spelen van geluk en behendigheid, zoals kaartspelen, waarbij zowel de dobbelsteen als de vaardigheid van de speler van belang was.
- Spelen en weddenschappen op lichamelijke behendigheid en krachtmetingen, zoals boogschieten of steekspelen. Dit was vooral onder ridders geliefd.
De meeste gokspelen waren dus gebaseerd op het lot, maar vereisten soms ook een zekere mate van vaardigheid en tactiek. Dit zorgde voor de nodige spanning en sensatie bij het middeleeuwse gokpubliek.
De evolutie van middeleeuws gokken
Gokken evolueerde in de middeleeuwen van een verboden tijdverdrijf naar een bloeiende en wijdverbreide vorm van entertainment. Rond de 11e eeuw begon de heropleving, toen de riddercultuur tot bloei kwam. Vanaf de 12e eeuw werd het steeds geaccepteerder en populairder.
Er kwamen steeds meer spellen en varianten bij, zoals speciale dobbelspelborden en nieuwe kaartspellen. Ook breidde het gokpubliek zich uit van voornamelijk ridders en edelen naar alle lagen van de bevolking. Gokhuizen en wedkantoren schoten als paddenstoelen uit de grond.
Tegen het einde van de middeleeuwen was gokken een vast onderdeel van het dagelijks leven. Het ging van een kleinschalige bezigheid naar een lucratieve bedrijfstak met professionele spelers en gokbazen. Dit zou de basis vormen voor het gokwezen van latere eeuwen.
De invloed van middeleeuws gokken op het moderne gokken
Het middeleeuwse gokken heeft een aantal duidelijke sporen nagelaten in het moderne gokwezen:
- Veel gokspellen zoals blackjack, poker en roulette vinden hun oorsprong in middeleeuwse dobbel- en kaartspellen. De basisregels zijn vaak nog steeds hetzelfde.
- Het huidige casino met zijn uitgebreide spellenaanbod is geëvolueerd uit de middeleeuwse gokhuizen.
- Weddenschappen op sport zoals voetbal en paardenraces zijn de moderne equivalent van de weddenschappen op riddertoernooien en hanengevechten.
- Het risicovolle en verslavende karakter van gokken kent zijn historische wortels in de middeleeuwen, toen mensen al hun bezittingen konden vergokken.
- Maar ook het sociale en recreatieve karakter van een potje kaarten of dobbelen is terug te voeren tot de middeleeuwen.
Kortom, wie goed kijkt ziet in het moderne goklandschap nog steeds de sporen van het middeleeuwse gokuniversum, in zowel positieve als negatieve zin. De fascinatie voor games of chance is eeuwenoud.
De risico’s en beloningen van middeleeuws gokken
Net als nu had gokken in de middeleeuwen zowel risicovolle als lonende kanten. Aan de ene kant bood het de mogelijkheid om in korte tijd rijk te worden. Met één gelukkige worp kon je een fortuin winnen, zeker als de inzet hoog was. Dit trok velen tot het gokken. Maar het kon ook heel snel verkeerd gaan.
De meeste mensen verloren uiteindelijk hun inzetten en raakten in de schulden of moesten bezittingen verkopen. Gokverslaving kon levens ruïneren. Anderen dan weer pleegden fraude met gokspellen om snel rijk te worden. Kortom, gokken had een duistere en gevaarlijke kant in de middeleeuwen.
Maar gokken bood ook ontspanning en vermaak in een tijd met weinig comfort. Het bracht mensen samen en zorgde voor opwinding en sensatie in het vaak monotone bestaan. Voor velen was het een onschuldige vrijetijdsbezigheid. Zo bezien kon gokken ook een positieve rol vervullen in de middeleeuwse samenleving, ondanks de risico’s van verslaving en schulden.
Conclusie: wat we kunnen leren van middeleeuws gokken
Het gokken in de middeleeuwen toont hoezeer de mens van alle tijden gefascineerd is door spelen van geluk en toeval. Ook toen al bood gokken zowel hoop als gevaar. Het vermaak en de opwinding wegen voor velen op tegen de risico’s van verslaving en verlies. Tegelijk biedt het een historisch venster op de middeleeuwse samenleving en cultuur.
De populariteit van kansspelen geeft een inkijk in de behoeften van de middeleeuwse mens. Het laat zien hoe mensen van hoog tot laag met hetzelfde tijdverdrijf bezig waren. We kunnen leren hoe gokken door de eeuwen heen verandert en gelijk blijft. En we zien de historische wortels van het moderne gokwezen. Kortom, het middeleeuwse gokken toont dat de fascinatie voor games of chance universeel en tijdloos is.