Two-up is een traditioneel Australisch muntspel dat illegaal gespeeld wordt op Anzac Day en dat een belangrijk onderdeel is geworden van de Australische cultuur. Het spel met zijn eenvoudige regels heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de vroege dagen van de Australische kolonisatie. Ondanks zijn illegale status is two-up populair gebleven en het spel vertegenwoordigt aspecten van de Australische volksaard zoals eerlijk spel, gelijkheid en kameraadschap.
De geschiedenis van two-up in Australië
De precieze oorsprong van two-up is onduidelijk, maar historici geloven dat het spel is ontstaan onder de vroege kolonisten en convicts in de 18e en 19e eeuw. Het simpele concept van het opgooien van munten en wedden op de uitkomst leende zich goed voor tijdverdrijf onder deze groepen. Vanaf het begin werd two-up geassocieerd met wedden en illegaliteit. De autoriteiten beschouwden het als moreel bedenkelijk en verbooden het, maar two-up bleef populair als een vorm van gokken bij de lagere klassen en als een manier om de saaiheid van het pioniersleven te ontvluchten.
Tegen 1830 waren two-up scholen, illegale gokhuizen, wijdverspreid in Australië. De politie deed vele invalacties maar het spel bleef populair. Rond de goudkoorts in de tweede helft van de 19e eeuw nam de populariteit van two-up enorm toe. Op de goudvelden was het een favoriet tijdverdrijf en manier voor mijnwerkers om hun goudstof te vergokken. De twee wereldoorlogen in de 20e eeuw zorgden voor een nieuwe boost in populariteit omdat het een spel was dat soldaten speelden om de tijd te doden.
Two-up en de Anzac Day traditie
Hoewel two-up illegaal was, developpeerde het een sterke associatie met Anzac Day, de nationale feestdag ter ere van Australische en Nieuw-Zeelandse oorlogsveteranen. Oorlogsveteranen hadden two-up leren spelen tijdens hun militaire dienst en het spel werd een manier om hun kameraadschap en gedeelde ervaringen te vieren.
Op Anzac Day waren de regels tegen gokken historisch gezien soepeler en keek de politie vaak de andere kant op bij twee-up spellen. Tegen de jaren 30 waren twee-up spellen een vast onderdeel geworden van de Anzac Day vieringen. De link tussen twee-up en Anzac Day werd nog sterker na de Tweede Wereldoorlog en het spel werd gezien als een eerbetoon aan gevallen soldaten. Vandaag de dag is twee-up op Anzac Day een geliefde traditie en speelt de politie een oogje toe zolang het beperkt en respectvol blijft.
De regels van two-up
Two-up is een zeer eenvoudig en direct spel. Het wordt gespeeld met drie muntstukken, traditioneel penny’s. Twee munten worden opgeworpen en spelers wedden op of er twee kop of twee munt zullen verschijnen. Als beide munten dezelfde kant laten zien is dit een winnende worp en is het ‘koppen’ of ‘munten’. Valt één munt op kop en de ander op munt dan is het een ‘split’ en wint niemand.
De weddenschappen worden afgehandeld na elke worp behalve als er twee splits achterelkaar komen. Dan wordt er nog een derde keer gegooid om de uitkomst te bepalen. Dit zorgt voor spanning en maakt het spel attractiever. In sommige varianten mag de roller na een split kiezen om door te gaan met gooien.
Het wedden gebeurt tegen een bank die wordt gerund door de ‘boxer’. Andere deelnemers kunnen wedden voor of tegen de bank. De uitbetaling is gelijk aan de inzet bij winst. De boxer houdt een percentage van de inzetten als zijn winstmarge. Het spel gaat door totdat de boxer besluit te stoppen.
De kip en de munten: equipment voor two-up
Twee-up heeft maar weinig equipment nodig. Traditioneel worden drie penny’s gebruikt als de munten. Pennys zijn ideaal omdat ze relatief groot zijn en goed zichtbaar als ze worden opgegooid.
De kip is een plat stuk hout dat op de grond wordt gebruikt om de munten op te gooien. De kip heeft traditioneel drie zones: twee buitenkanten die ‘koppen’ en ‘munten’ voorstellen en een middelste zone die ‘split’ betekent. De spinner gooit de munten op de kip om een eerlijke worp te garanderen. De kip zorgt ervoor dat de munten loodrecht omhoog worden gegooid voor een duidelijk resultaat.
Soms wordt er ook een ‘beehive’ (letterlijk bijenkorf) gebruikt. Dit is een geïmproviseerde afscheiding rond de kip om toeschouwers op een afstand te houden zodat ze de worpen niet kunnen beïnvloeden. Two-up heeft verder geen ingewikkelde regels of apparatuur nodig wat het laagdrempelig en populair maakt.
De spinner: de belangrijkste rol in two-up
De spinner heeft de belangrijkste taak bij een twee-up spel. De spinner is de persoon die de drie muntstukken opgooit op de kip. Een goede spinner heeft vaardigheid ontwikkeld in het ‘werpen’ van de munten zodat ze synchroon omhoog draaien en gelijktijdig neerkomen. Dit verzekert een eerlijke uitkomst.
De spinner controleert ook de weddenschappen en uitbetalingen en maakt de uitkomst bij elke worp bekend. Hij assisteert de boxer bij het runnen van het spel. Een betrouwbare spinner wordt essentieel gezien om twee-up eerlijk te laten verlopen. De spinner traditioneel gekozen door de deelnemers uit hun midden op basis van zijn reputatie en vaardigheid.
De taak van spinner werd vroeger gezien als een eervolle positie. Een goede spinner kon rekenen op drankjes en privileges van de bank als dank voor het runnen van een eerlijk spel. Tegenwoordig is de rol van de spinner meestal minder prominent maar nog steeds belangrijk voor het verloop van twee-up.
Two-up en het ‘fair go’ concept
Een belangrijk aspect van de populariteit van two-up is de associatie met het ‘fair go’ concept in de Australische cultuur. Fair go verwijst naar het geven van een eerlijke kans aan iedereen, een idee dat belangrijk is in de Australische volksaard.
Als ongeschoold gokspel bood two-up een manier voor gewone mannen, onafhankelijk van sociale klasse of achtergrond, om hun geluk te beproeven en hopelijk rijk te worden. Iedereen die mee wilde doen was welkom om het op te nemen tegen de bank. De eenvoudige regels en directe weddenschappen maakten het zeer toegankelijk.
Two-up gaf de underdogs een eerlijke kans tegen de gevestigde bankier, iets dat aantrekkelijk was voor de Australische volksaard. Het spel belichaamde de ‘fair go’ waarde van gelijke kansen voor allen, iets waar de Australiërs trots op zijn. Dit verklaart mede waarom two-up lang populair is gebleven ondanks het illegale karakter.
Two-up en illegaal gokken in Australië
Ondanks verschillende pogingen om het te verbieden is two-up nooit echt weg te denken uit de Australische gokcultuur. Ook toen het overal illegaal was, bleven twee-up scholen opereren om te voorzien in de vraag. De weddenschappen leverden beerders, spinners en de bank grote winsten op en de pakkans was klein voor deelnemers.
De populariteit van twee-up als illegale gokvorm zorgde voor een cat-and-mouse spel met de autoriteiten. Twee-up scholen werden vaak opgezet in achteraf ruimtes, schuren of de bush om police raids te voorkomen. Deelnemers hielden lookouts om alarm te slaan als de politie eraan kwam. Er waren geheime tekens en codes om locaties door te geven.
Illegaal twee-up had de reputatie in criminele kringen te opereren. Beroepsgokkers en bookmakers waren betrokken bij twee-up scholen en de mogelijke winsten trokken ook andere criminaliteit aan. Toch bleef twee-up enorm populair bij alle lagen van de bevolking als spannende en lucratieve verboden vrucht.
Twee-up scholen en hun rol in de populariteit van het spel
Twee-up scholen waren de illegale gokhuizen waar twee-up professioneel georganiseerd en gespeeld werd. Ze speelden een centrale rol in het in stand houden van twee-up tijdens de periodes van illegaalheid.
De scholen opereerden als quasi-legale gokbusinesses met een vaste locatie en regelmatige openingstijden. Er waren de vaste rollen van banker, spinner en beerders (die de inzetten verzamelen). De politie wist vaak van hun bestaan maar liet ze grotendeels ongemoeid.
De twee-up scholen bood een veilige omgeving voor spelers ver van het straat gokken. Er waren voorschotten en krediet beschikbaar en binnen de school golden de wetten van de Bankier. De twee-up scholen maakten het spel toegankelijker en professioneler en waren essentieel voor de populariteit ervan als subcultureel fenomeen.
Bekende twee-up scholen waren onder meer The Australia Hotel in Perth, The Wayside Inn in Sydney en Franey’s Pub in Melbourne. Deze iconische plekken trokken grote menigtes op Anzac Day en andere speciale gelegenheden. Ze leverden ook stof voor Australische folklore rond twee-up.
Legalisering van two-up in Australië
Ondanks de populariteit als illegaal gokspel zijn er vanaf de jaren 30 pogingen gedaan om two-up te legaliseren en reguleren. In de meeste staten bleef het echter verboden tot de late jaren 80. Vanaf die tijd werd two-up geleidelijk gelegaliseerd, te beginnen in New South Wales in 1980. Tegenwoordig is twee-up legaal in de meeste staten op bepaalde dagen van het jaar, zoals Anzac Day.
Het legaliseren betekende strengere controle en belasting op twee-up spellen. Illegale twee-up scholen verdwenen grotendeels. Sommige mensen vinden dat het traditionele karakter van twee-up verloren is gegaan nu het legaal en gereguleerd is in plaats van als ondergronds spel. Toch biedt legalisering ook meer zekerheid voor spelers en inkomsten voor goede doelen. Anzac Day twee-up spellen leveren veel geld op voor veteranenzorg.
Legalisering heeft twee-up uit de illegale sfeer gehaald maar het blijft populair als folkloristisch en nostalgisch stuk Australiana. Het is nu een legaal onderdeel van Australische culturele tradities rond Anzac Day en gokken.
Two-up in populaire cultuur: films, boeken en liederen
Als kleurrijk fenomeen heeft two-up zijn sporen nagelaten in de Australische volkscultuur. Verwijzingen naar twee-up duiken geregeld op in boeken, films, tv, muziek en kunst over het Australische leven.
Een vroege representatie is C.J. Dennis’ gedicht The Game of Two-Up uit 1909, een humoristisch epos over een twee-up spel. Het spel komt voor in klassieke Australische romans als For the Term of His Natural Life van Marcus Clarke en My Brilliant Career van Miles Franklin.
Later verscheen two-up in cult-films als Gallipoli en The Man from Snowy River. Op tv is het te zien in serie als A Place to Call Home en Underbelly: Razor. Australische folkbands als The Bushwackers hebben liedjes over twee-up. Het spel is zelfs vereeuwigd in klassieke Australische liederen als Waltzing Matilda.
Deze culturele representaties benadrukken de romantiek van twee-up als traditioneel Australisch tijdverdrijf. Two-up is een stukje ‘Australiana’ geworden dat nostalgie oproept naar het nationalistische verleden. Zelfs wie nooit heeft deelgenomen kent twee-up als ikonisch onderdeel van de Australische folklore.
Conclusie
Al meer dan 200 jaar vertegenwoordigt het illegale muntspel two-up een geest van camaraderie, eerlijke kansen en Australische bravoure. Ondanks zijn twijfelachtige reputatie is het spel te zien als een vorm van culturele uiting met een rijke en kleurrijke geschiedenis. Vandaag de dag blijft twee-up populair als een nostalgische herinnering aan het ruige pioniersverleden van Australië. Hoewel het nu legaal en gereguleerd is, behoudt two-up zijn reputatie als traditioneel Australisch tijdverdrijf waar iedereen een eerlijke kans krijgt.